Nhiều trường hợp mắc rubella (Bệnh Sởi), dấu hiệu nào nhận biết bệnh sớm?

Theo Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, từ đầu năm 2024 đến nay nước ta đã ghi nhận 78 trường hợp sốt phát ban nghi sởi, rubella tại khu vực phía Bắc, trong đó có 10 trường hợp rubella tại 7 tỉnh, thành phố. Cách nào giúp nhận biết sớm và phòng ngừa mắc rubella?

Bệnh Rubella là gì?

Rubella là một bệnh nhiễm virus cấp tính, dễ lây lan, hay xảy ra ở trẻ em và thanh niên. Nhiễm virus Rubella thường gây ra tình trạng sốt nhẹ và phát ban ở trẻ em và người lớn, nhiễm trùng ở phụ nữ mang thai, đặc biệt là trong ba tháng đầu, có thể dẫn đến sẩy thai, thai chết lưu hoặc trẻ sơ sinh bị dị tật bẩm sinh (còn được gọi là hội chứng Rubella bẩm sinh).

Virus Rubella được truyền qua các giọt nhỏ trong không khí khi người nhiễm bệnh hắt hơi hoặc ho. Người là vật chủ duy nhất được biết đến. Hiện vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh Rubella nhưng bệnh có thể phòng ngừa được bằng cách tiêm phòng.

Bệnh Rubella có nguy hiểm không?

Bệnh Rubella không nguy hiểm, nhưng nếu không phòng ngừa, điều trị có thể diễn tiến nặng: đau các khớp ngón tay, đầu gối, cổ tay, viêm não… Đặt biệt, phụ nữ mang thai nhiễm virus Rubella sẽ truyền bệnh qua thai nhi, gây dị tật, ảnh hưởng đến suốt đời.

Bên cạnh tình trạng đau khớp hoặc viêm khớp có thể xảy ra ở 70% phụ nữ trưởng thành mắc bệnh Rubella, các biến chứng hiếm gặp khác có thể xảy ra bao gồm: ban xuất huyết giảm tiểu cầu, viêm não…

Nếu phụ nữ bị nhiễm virus Rubella trong thời kỳ đầu mang thai thì 90% khả năng họ sẽ truyền virus sang thai nhi. Điều này có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng thai chết lưu hoặc hội chứng Rubella bẩm sinh. Trẻ sơ sinh mắc phải hội chứng này có thể bài tiết virus trong một năm hoặc lâu hơn.

Hội chứng Rubella bẩm sinh: Trẻ em bị hội chứng Rubella bẩm sinh có thể bị khiếm thính, khuyết tật về mắt, tim và các khuyết tật khác suốt đời, bao gồm: tự kỷ, đái tháo đường và rối loạn chức năng tuyến giáp. Nhiều trường hợp cần phải thực hiện các biện pháp điều trị, phẫu thuật và chăm sóc với mức chi phí cao.

Nguy cơ mắc hội chứng Rubella bẩm sinh cao nhất là ở các quốc gia mà phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ không có miễn dịch với bệnh (qua tiêm chủng hoặc do đã từng mắc bệnh sởi Đức). Trước khi có vắc xin, cứ trong 1000 trẻ sơ sinh thì có đến 4 trẻ được sinh ra với hội chứng Rubella bẩm sinh.

Thống kê cũng cho thấy, thời gian phụ nữ mắc bệnh Rubella trong thai kỳ càng sớm thì nguy cơ lây bệnh cho thai nhi càng cao. Theo đó:

• Nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh vào tháng đầu tiên của thai kỳ, tỷ lệ lây nhiễm cho thai nhi là 81% – 90%.
• Nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh vào tháng thai thứ 2, tỷ lệ lây nhiễm cho thai nhi là 60% – 70%.
• Nếu phụ nữ mang thai mắc bệnh vào tháng thai thứ 3, tỷ lệ lây nhiễm cho thai nhi là 35% – 50%
• Nếu phụ nữ mang thai nhiễm bệnh khi thai được 13 – 16 tuần, tỷ lệ lây nhiễm cho thai nhi là 17%
• Nếu phụ nữ mang thai nhiễm bệnh khi thai được 17 – 20 tuần, tỷ lệ lây nhiễm cho thai nhi là 5%.

Nguyên nhân gây bệnh rubella

Virus rubella được xem là virus Paramyxo trên cơ sở dịch tễ học, do cách truyền bệnh qua niêm mạc đường hô hấp. Virus rubella chỉ có một type kháng nguyên ngưng kết hồng cầu nằm trong các gai bề mặt.

Ở người nhạy cảm:

Bị lây truyền từ những giọt nước bọt có chứa virus rubella vào đường mũi họng, nhân bản ở đường hô hấp và phân bố theo đường máu. Viremia (virus huyết) được phát hiện kéo dài trong 8 ngày trước đó và tồn tại 2 ngày sau phát ban. Sự đào thải virus qua họng miệng tồn tại 8 ngày sau khi khởi phát các triệu chứng.

Rubella bẩm sinh:

Do sự lây truyền qua nhau thai từ người mẹ bị nhiễm sang thai nhi. Virus có thể tồn tại ở bào thai trong khi mang thai và có thể đào thải trong vòng 6 – 31 tháng sau sinh. Rubella là một tác nhân gây dị tật bẩm sinh. Theo nhiều nghiên cứu: 80% bé bị rubella bẩm sinh nếu mẹ bị nhiễm trong 12 tuần lễ đầu mang thai. Khoảng 54% bé bị rubella bẩm sinh nếu mẹ bị nhiễm lúc thai 13 -14 tuần. Khoảng 25% bé bị rubella bẩm sinh lúc thai ở cuối tam cá nguyệt thứ 2 (tuần thứ 13 đến 26).

Nhận biết sớm rubella

Có hai dạng: bệnh rubella mắc phải và hội chứng rubella bẩm sinh.

Đối với bệnh rubella mắc phải

Virus nhiễm vào người qua niêm mạc đường hô hấp trên, nhân lên ở biểu mô hô hấp và biểu mô hạch cổ. Thời gian ủ bệnh từ 16-18 ngày, có biểu hiện mệt mỏi, sốt nhẹ và phát ban dạng sởi cùng lúc. Đặc biệt có hạch dưới chẩm và sau tai. Ban phát ít khi kéo dài hơn 3 ngày.

Người lớn, đặc biệt là phụ nữ thường bị đau cơ thoáng qua và viêm khớp do phức hợp kháng nguyên – kháng thể. Biến chứng xuất huyết giảm tiểu cầu, viêm não ít gặp.

Hội chứng rubella bẩm sinh (CRS)

Là hậu quả của tình trạng nhiễm rubella từ trong bụng mẹ được truyền qua nhau thai. Trẻ sơ sinh khi đẻ ra đã có ban hoặc trong vòng 48 giờ sau sinh, xuất hiện gan lách to, vàng da. Thể xuất huyết do giảm tiểu cầu chiếm khoảng 1/3000 trường hợp. Có thể chảy máu cam, xuất huyết tiêu hóa, chảy máu rốn ở trẻ sơ sinh.

Diễn tiến bệnh rubella: 3 giai đoạn

– Thời kỳ ủ bệnh: 12 – 23 ngày sau khi tiếp xúc với nguồn lây. Người bệnh đã nhiễm virus, chưa có biểu hiện bệnh.

– Thời kỳ phát bệnh: có 3 biểu hiện chính: sốt, phát ban, nổi hạch.

+ Sốt nhẹ 38 độ C, nhức đầu, mệt mỏi, đau họng, chảy mũi trong, đôi khi mắt bị đỏ, thường xuất hiện 1- 4 ngày. Sau khi phát ban thì sốt giảm.

+ Bệnh nhân nổi hạch ở vùng xương chẩm, bẹn, cổ, sờ hơi đau. Hạch thường nổi trước phát ban, tồn tại vài ngày sau khi ban bay hết.

+ Phát ban: Đây là dấu hiệu làm người ta để ý tới. ban mọc lúc đầu ở trên đầu, mặt, rồi mọc khắp toàn thân, thường không tuần tự như sởi. Nốt ban có hình tròn hay bầu dục, đường kính khoảng 1 – 2 mm, các nốt có thể hợp thành từng mảng hay đứng riêng lẻ. Trong vòng 24 giờ ban mọc khắp người.

+ Đau khớp: Bệnh lui thường hết sốt, ban bay nhanh không theo quy luật, không để lại dấu vết trên da, hạch trở về bình thường muộn hơn thường sau 1 tuần.

– Thời kỳ lui bệnh: Triệu chứng kéo dài 3 – 4 ngày rồi tự hết. Đau khớp có thể kéo dài lâu hơn.

Phòng ngừa bệnh rubella

Biện pháp hữu hiệu nhất là tiêm phòng vaccine. Đối với trẻ em tiêm phòng vaccine một mũi sau 15 tháng tuổi, tiêm mũi 2 cách mũi một khoảng 6-10 tháng hoặc tiêm vào lúc trẻ được 4-6 tuổi.

Phụ nữ đang ở lứa tuổi sinh đẻ, là những phụ nữ chuẩn bị hoặc muốn có con thì thời gian tiêm là trước khi dự kiến có thai khoảng 3-4 tháng.

Chú ý: Khi đã mang thai thì chống chỉ định tiêm vaccine ngừa rubella, vì đây là loại vaccine sống giảm độc lực có khả năng truyền bệnh cho thai nhi.

Trong trường hợp đã có thai mà chưa được tiêm phòng rubella thì nên cách ly với người mắc rubella hoặc nghi mắc rubella, nhất là trong 16 tuần đầu của thai kỳ. Nếu phải đi công tác hoặc du lịch, nên hoãn chuyến đi tới những địa điểm đang có dịch rubella. Ngoài ra nên tăng cường giữ sức khỏe chung bằng cách ăn uống đủ dinh dưỡng, mặc ấm và sống trong môi trường an toàn, lành mạnh.

Nếu phụ nữ có thai không may đã mắc hoặc đã tiếp xúc với người mắc rubella, nên đi khám ngay lập tức tại chuyên khoa truyền nhiễm và chuyên khoa phụ sản. Việc đến các chuyên khoa này sẽ được bác sĩ khám, tư vấn để quyết định giữ thai hay phá thai.

Phương pháp điều trị

Đến nay, vẫn chưa có thuốc đặc trị để điều trị bệnh Rubella. Trong nhiều trường hợp, các triệu chứng của bệnh nhẹ, người bệnh chỉ cần nằm nghỉ ngơi, uống nhiều nước và dùng thuốc hạ sốt khi nhiệt độ cơ thể tăng cao.

Phụ nữ mang thai mắc bệnh Rubella cần đi khám bác sĩ để có chỉ định điều trị bằng thuốc (như dùng acetaminophen để giảm các triệu chứng). Hoặc những trường hợp nghiêm trọng hơn, điều trị có thể bao gồm truyền máu hay dùng steroid (loại hormone tổng hợp có tác dụng điều trị chứng viêm).